آسیب های نخاعی تغییرات جدی را در زندگی فرد به وجود می آورد. در بسیاری از موارد فرد توانی حرکت خود را از دست می دهد و باعث تغییراتی در عملکرد بدن آنها می شود. شدت آسیب دیدگی نخاعی به عوامل متعددی بستگی دارد اما بلا استثنا در تمامی موارد توان بخشی ضایعه نخاعی با ورزش موثر است. ورزش تا حد زیادی مانع از تحلیل عضلات و تضعیف عملکرد سلول های بدن در فرد آسیب دیده می شود. اما چه ورزش هایی مناسب این افراد است؟ چطور ورزش کنیم که مفید باشد و باعث بیشتر شدن آسیب دیدگی نشود؟ با همراه باشید تا به معرفی ورزش های کاربردی و توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش بپردازیم.
ضایعه نخاعی چیست؟
بدن ما از میلیون ها اعصاب، سلول، اندام، ماهیچه و بافت به هم پیوسته تشکیل شده است که همگی از طریق مغز به طور غیر ارادی و داوطلبانه برای بقای ما تلاش می کنند. این ارتباط به کمک نخاع انجام می شود. نخاع مغز شما را به قسمت های مختلف بدن متصل می کند. نخاع یک سیستم ظریف است که اگر آسیب ببیند پیام قطع می شود و پاسخی از سلول دریافت نمی شود. آسیب نخاعی می تواند به هر دلیلی ایجاد شود اما بیشتر به دلیل تصادفات، سقوط، لغزش، جراحات، آسیب های ورزشی و بیماری رخ دهد. صدمات نخاعی مهره ها، رباط ها و دیسک های موجود در ستون فقرات را هدف قرار می دهند.
انواع آسیب های نخاعی
اگر بخواهیم آسیب های نخاعی را دسته بندی کنیم شامل دو گروه می شود:
- آسیب کامل نخاعی: آسیب دائمی در ناحیه نخاع مانند پاراپلژی و تتراپلژی
- آسیب ناقص نخاعی: آسیب جزئی نخاع که باعث کاهش توانایی حرکت و میزان احساس در فرد می شود. (شدت آن به ناحیه و میزان آسیب بستگی دارد.)
به غیر از این دو مورد ما دسته بندی دیگری برای سطوح ضایعات نخاعی داریم. اگر بخواهیم به دنبال توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش برویم حتما باید نوع آن را مشخص کنیم.
آسیب نخاع گردنی
آسیب نخاع گردنی جزو شدیدترین آسیب های نخاعی است که اثر آن را می توانیم بر ناحیه سر، گردن و بالای شانه ها ببینیم. توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش برای این دسته از آسیب ها با هر شدتی که باشد مفید و موثر است.
آسیب نخاع قفسه سینه
آسیب نخاع قفسه سینه روی عضلات بالا و میان قفسه سینه، پشت و شکم اثر می گذارد. معمولا در این نوع از آسیب ها عملکرد بازوها و دست ها مختل نمی شود و فرد توان حرکتی نرمال خود را دارد. می توان با ورزش به تقویت اندام فوقانی پرداخت.
آسیب نخاعی کمر
آسیب نخاعی کمر روی نواحی پاها و باسن تاثیر می گذارد. افرادی که دچار آسیب های نخاعی کمر می شوند توانایی راه رفتن را از دست می دهند و برای راه رفتن به وسایل کمکی مانند ویلچر یا اسپلینت های مخصوص احتیاج دارند. توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش در این مورد از آسیب ها کمک می کند تا افراد بتوانند با تسلط بیشتری از ابزارهای کمکی استفاده کنند و از میزان وابستگی آن ها به کمک دیگران کاسته شود.
آسیب نخاع دنبالچه
آخرین نوع از ضایعه های نخاعی مربوط به آسیب نخاع دنبالچه است. آسیب های نخاعی دنبالچه یا خاجی بر روی باسن، پشت ران، نشیمن گاه و اندام های لگن اثر می گذارد. در این نوع آسیب دیدگی ممکن است فرد بتواند راه برود. با توجه به شدت و نوع آسیب تمرینات مناسبی داده می شود.
چگونه ورزش می تواند به این افراد کمک کند؟
آسیب های نخاعی عمدتا سبک زندگی بی تحرکی را برای افراد ایجاد می کند. به دنبال ابتلا به ضایعات نخاعی ممکن است مشکلات مرتبط با سلامتی مانند افزایش وزن، قند خون بالا، تغییرات کلسترول و بیماری های قلبی گریبانگیر فرد شود. تمرین کاردرمانی و فیزیوتراپی به فرد کمک می کند تا تحرک کامل پس از آسیب نخاعی را به دست آورد. گنجاندن ورزش و تمرینات در برنامه روزانه تا حد زیادی باعث می شود تا سلامت عمومی بدن فرد حفظ شود.
نکاتی برای ورزش با افراد مبتلا به ضایعه نخاعی
با توجه به شرایط ویژه ای که افراد مبتلا به ضایعه نخاعی دارند باید بسیار در انجام تمرینات و نوع آن ها دقت شود. در صورتی که تمرینات اشتباه انجام شوند ممکن است آسیب ها تشدید شوند. در ادامه نکاتی برای ورزش با افراد مبتلا به ضایعه نخاعی را بیان می کنیم.
کمک گرفتن از یک متخصص
قدم اول برای شروع توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش پیدا کردن یک فرد حرفه ای و متخصص است. هرگز بدون مشورت با یک متخصص برنامه ورزشی جدیدی را انجام ندهید. اقدامات احتیاطی مختلف مرتبط با تمرینات جدید، نحوه انجام صحیح آن برای کاهش آسیب و تعداد انجام هر تمرین را از مربی خود بپرسید و به خوبی آن را یاد بگیرید. اگر دنبال کلاس های توانبخشی ورزشی در کرج هستید؛ باشگاه آتور با داشتن مربیان متخصص و تجهیزات مناسب آماده ارائه خدمات است.
ارزیابی نقاط قوت
قبل از شروع توان فعلی بدنی خود را ارزیابی کنید و متناسب با آن شروع به ورزش کنید. این کار خط پایه را به شما می دهد تا از انجام تمرینات بیش از حد پرهیز کنید. ارزیابی را می توانید به کمک دمبل ها، ارزیابی انعطاف پذیری و سلامت کلی سیستم قلبی و عروفی انجام دهید.
تعیین هدف
پس از تعیین نقطه شروع هدفی را برای پیشرفت در نظر بگیرید. ابتدا سعی کنید اهداف کوچک در نظر بگیرید و پس از رسیدن به آن ها اهداف را بزرگ تر کنید. نمونه ای از اهداف خوب در درمان ضایعه نخاعی با ورزش شامل: بهبود سلامت قلب، کاهش وزن، تناسب اندام، اتکای کمتر به داروها، فعال بودن، کمتر کردن وابستگی به دیگران و… می باشد.
گنجاندن حرکات کششی
حرکات کششی برای جلوگیری از آسیب و بهبود حرکت کلی در مفاصل و رباط ها ضروری می باشد. قبل از انجام هر نوع تمرینی در توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش ابتدا حرکات کششی مختلف را باید انجام دهیم. حرکات کششی نقش کلیدی در بهبود بی حسی پا دارند. می توان با انجام ورزش برای بی حسی پا تا حد زیادی این عارضه را مدیریت کرد.
ورزش های هوازی
شاید فکر کنید انجام ورزش های هوازی با ضایعه نخاعی غیر ممکن یا بسیار سخت باشد. درجه ای که می توانید تمرینات هوازی انجام دهید به نوع و شدت آسیب دیدگی فرد برمی گردد. به کمک یک حرفه ای فعالیت مناسب را انجام دهید. هدف بالا بردن ضربان قلب است. انواع ورزش های مناسب برای افراد مبتلا به ضایعه نخاعی شامل موارد زیر می شود:
- دوچرخه سواری با دست
- پارو زدن
- تمرینات دایره ای
- ورزش با ویلچر
- شنا
- هل دادن سریع ویلچر
تمرینات قدرتی
تمرینات قدرتی باید به صورتی انجام شود که هر روز گروهی از عضلات مختلف را درگیر کند. این به شما کمک می کند تا توده عضلانی و قدرت خود را بدون کار بیش از حد در ناحیه خاص افزایش دهید. در توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش تمرینات قدرتی را با کم شروع کنید و زیاد به خود فشار نیاورید. پس از آن تمرینات را تا جایی ادامه دهید تا جایی که تکرار آن بدون کمک دیگران برای شما دشوار نباشد. در صورتی که از انحراف ستون فقرات رنج می برید تمرینات قدرتی را فراموش نکنید. تمرینات قدرتی و ورزش برای انحراف ستون فقرات بسیار موثر می باشند. تنها نکته باقی مانده که نباید فراموش کنید این است که حتما از متخصص کمک بگیرید.
فواید ورزش برای افراد مبتلا به ضایعه نخاعی
بهبودی کامل پس از آسیب نخاعی بسیار نادر و کاملا ناشناخته است. با این وجود توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش فوایدی بیشتر از بازیابی دامنه کامل حرکات دارد. در ادامه برخی از مهم ترین فواید ورزش برای افراد مبتلا به ضایعه نخاعی را بیان می کنیم:
- بهبود سلامتی قلب و عروق
- کاهش صدمات
- کاهش اسپاستیسیته
- تقویت دامنه حرکتی
- تسلط بیشتر در انجام کارهای روزانه
- افزایش نوروپلاستیسیته
- بهبود فعالیت و تحرک
برنامه ورزشی مناسب برای افراد با آسیب نخاعی
پزشکان و متخصصان برای افراد فلج و مبتلا به آسیب های نخاعی دستورالعملی کلی دارند. تدوین برنامه تمرینی انحصاری با توجه به نوع آسیب، شرایط بدنی و آمادگی های جسمانی فرد آسیب دیده انجام می شود. در ادامه تمرینات توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش که مناسب برای همه بزرگسالان سالم و افراد آسیب دیده است را بیان می کنیم.
| حداقل 5 روز در هفته | ورزش با شدت متوسط – فعالیت های هوازی، بدنسازی،انعطاف پذیری |
| حداقل 3 روز در هفته | ورزش شدید- فعالیت های هوازی، بدنسازی، تمرینات توانبخشی ضایعه نخاعی، تمرینات کششی |
| 3 تا 5 روز در هفته | ترکیبی از تمرینات هوازی با شدت متوسط و شدید، بدنسازی، ورزش های انعطافی و تحمل وزن |
| 2 تا 3 روز در هفته | ورزش های قدرتی و استقامتی، بدنسازی، تمرینات تعادلی |
بهترین نوع ورزش برای افراد مبتلا به ضایعه نخاعی چیست؟
برخی از ضایعات نخاعی مربوط به تنگی کانال نخاع کمری هستند. حرکات ورزشی باید بتوانند این کانال ستون مهره ای را باز کنند. بهترین ورزش هایی که برای تنگی کانال نخاعی گردن و کمر می شود انجام دهد شامل تقویت زیر شکم، کشش کمر، انجام حرکات شیب لگن می شود. برای اینکه ستون فقرات سالمی داشته باشید درست بنشینید، درست راه برید، وزن خود را کنترل کنید؛ اجسام سنگین بلند نکنید و در صورتی که دچار قوز کمر شدید حرکات اصلاحی برای قوز کمر را انجام دهید. انجام توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش یکی از راه های موثر برای افزایش سلامت ستون فقرات و نخاع می باشد.
سخن آخر
درست است که آسیب های دائمی ستون فقرات برگشت ناپذیر است اما عدم فعالیت باعث اختلال در عملکرد سیستم های بدن می شود. توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش عملکرد کلی بدن را بهبود می بخشد و کمک می کند افراد آسیب دیده توان جسمی خود را از دست ندهند. توانبخشی در موارد جزئی می تواند بهبود کننده یا جلوگیری کننده از افزایش آسیب باشد. حتما برای انجام تمرینات با یک متخصص مجرب مشورت کنید و زیر نظر فرد حرفه ای توانبخشی ضایعه نخاعی با ورزش را آغاز کنید.
